celikci
New member
Sahip olduğumuz vakit asla bizim için kâfi olmuyor. Daha süratli yahut daha yavaş akmasını istesek de şimdide yaşamak zorunda kalıyoruz. Büyük felsefi sorular kelam konusu olduğunda, vakit kavramı ve geçmiş, artık ve gelecek üzere ilgili fikirler en ilgi çekenler içinde yer alıyor. Gelecek vaktin muhakkak olup olmaması, “şimdi” teriminin ne manaya geldiği ve geçmişin hakikaten var olup olmadığı bu alandaki enteresan soruların kimileri olarak öne çıkıyor.
En temel soru: Vakit nedir?
Fizik açısından bakıldığında da vakit kavramı birebir düzeyde zorluklara sahip lakin buradaki sebepler fazlaca daha farklı. Vakit şimdi her yerde kullanılır, fakat fizikte niye belli bir tarafı olduğu açık değildir. Vakit, olayların şimdiki vakit aracılığıyla geçmişten geleceğe ilerlemesidir. Uzayın üç boyutuyla bir arada evrenimizdeki dördüncü boyut olarak uzay-zaman sürekliliğini oluşturur.
Uzay – vakit sürekliliği, varlığımızın dokusunu açıklamaya yardımcı olan teorik bir yapıdır. Bu dört boyutlu yapının üçü, alışkın olduğumuz ve bakılırsaceli olarak çarçabuk tanımlayabildiğimiz uzunluk, genişlik, yükseklik (veya yukarı/aşağı, sol/sağ ve ileri/geri) tabirlerinden oluşurken, dördüncüsü vakittir.
Albert Einstein, özel ve genel nazaranlilik teorilerini geliştirerek, ışık süratiyle ilgili olarak fizik maddelerini inceledi ve nihayetinde hiç bir şeyin boşlukta ışık suratından daha süratli hareket edemeyeceğini öne sürdü. Einstein’a bakılırsa uzay ve vakit farklı ve ilgisiz olgular değildi, tek bir müddetklilik ortasında iç içe geçmişti: Uzay – vakit sürekliliği. Güç içeren hiç bir şey vaktin haricinde yer almıyordu.
Zamanı, ileri olarak düşündüğümüz hayli özel bir tarafta ilerleyen, kaçınılmaz olarak geçen bir şey olarak deneyimliyoruz. bir epeyce fizik kanununun vaktin ileri mi yoksa geri mi aktığı konusunda bir tercihi yok üzere görünüyor, bu yüzden bilim insanları yalnızca tek istikametli çalışıyor üzere görünen bu fizik kanunları için bir açıklama arıyorlar. Bunlardan en ünlüsü termodinamiğin ikinci maddesidir.
Termodinamiğin ikinci yasası
Bu yasaya bakılırsa, bizim cihanımız üzere gelişmeye bırakılmış izole bir sistemde, entropi (fiziksel sistemlerin rastgelelikte artış yaşadığı, nizamdan düzensizliğe geçtiği fikri) her vakit artar. bu biçimdece entropiye bakarak geçmişi gelecekten ayırt edebiliriz. Bu, bilim insanlarının vaktin ilerlediğini “zamanın oku” ismi ile açıklama yollarından biridir: Bir sistem ne kadar sistemsiz olursa, nizamı o kadar az geri kazanabilir ve vaktin oku o kadar kuvvetli olur.
Ama vakit farklı geçebilir. Einstein’ın goreliliği, yerçekiminin sırf objeleri çeken görünmez bir kuvvet değil, uzay – vakitte bir bükülme olduğunu, bir obje ne kadar büyükse, etrafındaki uzay – vakti o kadar fazlaca büktüğünü öneriyor. Bu niçinle, yerçekimi ve ivme vaktin seyahat halini değiştirebileceğinden dolayı, vakit her yerde sabit değildir. Bu, en açık biçimde, yerçekimi yardımıyla saati 4,5 milyar yıldır yavaşlatan, yüzeyden yaklaşık 2,5 kat daha genç olan Dünya’nın çekirdeğinde görülebilir.
Geçmiş gerçek mi?
Einstein’ın özel nazaranliliğini kullanmak, vakit içinde ilgili öteki bir soruyu yanıtlamaya da yardımcı oluyor: Geçmiş gerçek mi? Yalnızca şimdide yaşıyorsak ve geçmiş bizim için ulaşılmazsa, geçmişin gerçek olduğunu nasıl söyleyebiliriz? Einstein’ın ünlü teorisinin “şimdi” kavramı için yanıtı bulunuyor. Yukarıda bahsedildiği üzere, vakit farklı ortamlarda farklı hareket ettiğinden dolayı “şimdi” kavramı gözlemciye bağlıdır.
“Şimdi” kavramı nerede olduğunuza, nereye gittiğinize ve oraya ne kadar süratli ulaştığınıza bağlıdır. Bir gözlemci için birebir anda gerçekleşen iki olay, diğer bir gözlemci için farklı vakit içinderda gerçekleşebilir. Yani bir kişi için artık görünen şey, bir diğeri için geçmiştir. Geçmiş hala orada ve bizim için erişilemezdir lakin çok gerçektir.
Gelecek evvelinde mi yazıldı?
Geleceğin öncesinden yazılmış olup olmadığı sorusu ise çağlardır insanların aklını kurcalayan bir soru. Dünya’daki tüm insanlık, buna yazgı, yazgı yahut özgür irade üzere bir epeyce farklı kavramlarla karşılık veriyor. nazaranlilik, değişmez bir geçmişin varlığını tanımlamış ve makul bir artık olduğu fikrine meydan okumuştur. Bu durumda nasıl bir gelecek olabilir? Artık, geçmiş ve gelecek bir ortada var olmalıdır. Bu, Einstein’ın gorelilik kuramında düşündüğü “blok evren“dir. Geçmiş, artık ve gelecek, bir ortada var olan gerçekliğin anlık imgeleri üzere yalnızca vakit dilimleridir.
Ancak herkes bu determinist cihan görüşünden mutlu değil. Örneğin kuantum mekaniği, Einstein’ın söylemiş olduklerinin tersine fazlaca belirleyici değildir. Lakin blok cihan fikrinin öncesinden belirlenmiş bir geleceği olması gerekmez. Fizikçi George Ellis, aslında Einstein’ın blok cihanı koruyan, lakin onu geleceğe genişletmeyen fikrinin düzgün bir formülünü buldu: “Şimdi” öznel olsa da, kozmik bir artık vardır, geleceğin sonu (zamanın mahallî okundan farklı olabilir) vakit istikametinde genişlemeye devam eder.
Şu anda vakit hakkında birtakım yanıtlarımız olsa da, bu karşılıkların tamamının kesin yahut mutlu edici olduğunu söyleyemeyiz. Hala bu boyutu tam olarak anlayabilmiş değiliz ve kesin bir yanıta ulaşıp ulaşamayacağımızı lakin vakit gösterecek…
En temel soru: Vakit nedir?
Fizik açısından bakıldığında da vakit kavramı birebir düzeyde zorluklara sahip lakin buradaki sebepler fazlaca daha farklı. Vakit şimdi her yerde kullanılır, fakat fizikte niye belli bir tarafı olduğu açık değildir. Vakit, olayların şimdiki vakit aracılığıyla geçmişten geleceğe ilerlemesidir. Uzayın üç boyutuyla bir arada evrenimizdeki dördüncü boyut olarak uzay-zaman sürekliliğini oluşturur.
Uzay – vakit sürekliliği, varlığımızın dokusunu açıklamaya yardımcı olan teorik bir yapıdır. Bu dört boyutlu yapının üçü, alışkın olduğumuz ve bakılırsaceli olarak çarçabuk tanımlayabildiğimiz uzunluk, genişlik, yükseklik (veya yukarı/aşağı, sol/sağ ve ileri/geri) tabirlerinden oluşurken, dördüncüsü vakittir.
Albert Einstein, özel ve genel nazaranlilik teorilerini geliştirerek, ışık süratiyle ilgili olarak fizik maddelerini inceledi ve nihayetinde hiç bir şeyin boşlukta ışık suratından daha süratli hareket edemeyeceğini öne sürdü. Einstein’a bakılırsa uzay ve vakit farklı ve ilgisiz olgular değildi, tek bir müddetklilik ortasında iç içe geçmişti: Uzay – vakit sürekliliği. Güç içeren hiç bir şey vaktin haricinde yer almıyordu.
Zamanı, ileri olarak düşündüğümüz hayli özel bir tarafta ilerleyen, kaçınılmaz olarak geçen bir şey olarak deneyimliyoruz. bir epeyce fizik kanununun vaktin ileri mi yoksa geri mi aktığı konusunda bir tercihi yok üzere görünüyor, bu yüzden bilim insanları yalnızca tek istikametli çalışıyor üzere görünen bu fizik kanunları için bir açıklama arıyorlar. Bunlardan en ünlüsü termodinamiğin ikinci maddesidir.
Termodinamiğin ikinci yasası
Bu yasaya bakılırsa, bizim cihanımız üzere gelişmeye bırakılmış izole bir sistemde, entropi (fiziksel sistemlerin rastgelelikte artış yaşadığı, nizamdan düzensizliğe geçtiği fikri) her vakit artar. bu biçimdece entropiye bakarak geçmişi gelecekten ayırt edebiliriz. Bu, bilim insanlarının vaktin ilerlediğini “zamanın oku” ismi ile açıklama yollarından biridir: Bir sistem ne kadar sistemsiz olursa, nizamı o kadar az geri kazanabilir ve vaktin oku o kadar kuvvetli olur.
Ama vakit farklı geçebilir. Einstein’ın goreliliği, yerçekiminin sırf objeleri çeken görünmez bir kuvvet değil, uzay – vakitte bir bükülme olduğunu, bir obje ne kadar büyükse, etrafındaki uzay – vakti o kadar fazlaca büktüğünü öneriyor. Bu niçinle, yerçekimi ve ivme vaktin seyahat halini değiştirebileceğinden dolayı, vakit her yerde sabit değildir. Bu, en açık biçimde, yerçekimi yardımıyla saati 4,5 milyar yıldır yavaşlatan, yüzeyden yaklaşık 2,5 kat daha genç olan Dünya’nın çekirdeğinde görülebilir.
Geçmiş gerçek mi?
Einstein’ın özel nazaranliliğini kullanmak, vakit içinde ilgili öteki bir soruyu yanıtlamaya da yardımcı oluyor: Geçmiş gerçek mi? Yalnızca şimdide yaşıyorsak ve geçmiş bizim için ulaşılmazsa, geçmişin gerçek olduğunu nasıl söyleyebiliriz? Einstein’ın ünlü teorisinin “şimdi” kavramı için yanıtı bulunuyor. Yukarıda bahsedildiği üzere, vakit farklı ortamlarda farklı hareket ettiğinden dolayı “şimdi” kavramı gözlemciye bağlıdır.
“Şimdi” kavramı nerede olduğunuza, nereye gittiğinize ve oraya ne kadar süratli ulaştığınıza bağlıdır. Bir gözlemci için birebir anda gerçekleşen iki olay, diğer bir gözlemci için farklı vakit içinderda gerçekleşebilir. Yani bir kişi için artık görünen şey, bir diğeri için geçmiştir. Geçmiş hala orada ve bizim için erişilemezdir lakin çok gerçektir.
Gelecek evvelinde mi yazıldı?
Geleceğin öncesinden yazılmış olup olmadığı sorusu ise çağlardır insanların aklını kurcalayan bir soru. Dünya’daki tüm insanlık, buna yazgı, yazgı yahut özgür irade üzere bir epeyce farklı kavramlarla karşılık veriyor. nazaranlilik, değişmez bir geçmişin varlığını tanımlamış ve makul bir artık olduğu fikrine meydan okumuştur. Bu durumda nasıl bir gelecek olabilir? Artık, geçmiş ve gelecek bir ortada var olmalıdır. Bu, Einstein’ın gorelilik kuramında düşündüğü “blok evren“dir. Geçmiş, artık ve gelecek, bir ortada var olan gerçekliğin anlık imgeleri üzere yalnızca vakit dilimleridir.
Ancak herkes bu determinist cihan görüşünden mutlu değil. Örneğin kuantum mekaniği, Einstein’ın söylemiş olduklerinin tersine fazlaca belirleyici değildir. Lakin blok cihan fikrinin öncesinden belirlenmiş bir geleceği olması gerekmez. Fizikçi George Ellis, aslında Einstein’ın blok cihanı koruyan, lakin onu geleceğe genişletmeyen fikrinin düzgün bir formülünü buldu: “Şimdi” öznel olsa da, kozmik bir artık vardır, geleceğin sonu (zamanın mahallî okundan farklı olabilir) vakit istikametinde genişlemeye devam eder.
Şu anda vakit hakkında birtakım yanıtlarımız olsa da, bu karşılıkların tamamının kesin yahut mutlu edici olduğunu söyleyemeyiz. Hala bu boyutu tam olarak anlayabilmiş değiliz ve kesin bir yanıta ulaşıp ulaşamayacağımızı lakin vakit gösterecek…