celikci
New member
Sıcak bir çölde kar yağışı olması bir çelişki üzere görünebilir lakin en sonuncusu 2022 Ocak tarihinde olmak üzere son on yılda Sahra Çölü‘nde birkaç defa kar yağışı kaydedildi. Bu kar yağışı sıradışı görünse de, gibisi görülmemiş bir durum değil.
Karın oluşması için iki besbelli hava özelliği gerekli: Soğuk ve nemli hava. Karın varlığı, atmosferdeki hava sirkülasyonu ile karın üzerine düştüğü kara yüzeyinin tabiatının özel bir birleşimini yansıtıyor.
Sahra’da çoklukla devasa yükseklikte sıcaklıklar (50°C’den çok) yaşansa da, çıplak arazi yüzeyi ve bulutsuz gökyüzü niçiniyle bilhassa geceleri hayli düşük sıcaklıklar da yaşanıyor. Örneğin Ocak 2005 tarihinde kuzey yarımkürede kış mevsimi sırasında Cezayir’de -14°C’lik bir soğuk kaydedildi.
Sahra, dünyanın en büyük sıcak çölü. Kuzey Afrika’da 11 ülkeyi kapsıyor: Cezayir, Çad, Mısır, Libya, Mali, Moritanya, Fas, Nijer, Batı Sahra, Sudan ve Tunus. Batıda Atlantik Okyanusu, doğuda Kızıldeniz, kuzeyde Akdeniz ve güneyde Sahel bozkırı ile çevrili.
Kış hava sirkülasyon modelleri serin ve nemli havayı Atlantik ve Akdeniz’den kuzey Sahra’ya gerçek çeker. Bu, bu mevsimde Sahra saçakları boyunca daha yüksek kış yağışlarına yol açar.
Fas ve Cezayir’deki Atlas Dağları üzere daha yüksek yerlerde, yükselen hava soğuyabilir, ağırlaşabilir ve hava gereğince soğuksa, nem donarak kar kristalleri ve akabinde bir kar örtüsü oluşturabilir. Arazi yüzeyi de soğuksa, kar kalıcı olabilir ve çabucak erimez. Bu hava şartları altında ve bu dağlık bölgelerde, Sahra’da kimi vakit kar görülebilir.
Sahra’nın merkezi çok kuraktır ve yılda 100 mm’den daha az yağış alır, fakat bununla birlikte dört tarafında da su kütleleri vardır. Atlantik Okyanusu, Akdeniz ve Hint Okyanusu’ndan bölgeye kış aylarında kuzey Sahra’da düşük basınçlı siklonlar, yaz aylarında ise güney Sahra’da muson yağmurları ile ıslak hava gelir. Bu niçinle çölün etrafı, merkezinden daha ıslaktır. Bu, çölün etrafında kar oluşma mümkünlüğünün daha yüksek olduğu manasına gelir.
Atlas Dağları, Atlantik’e yakınlıkları ve yükseltileri niçiniyle bilhassa bir kar kapanı misyonu görür. Cezayir’in Aïn Séfra kasabası 1979, 2016, 2017, 2018, 2021 ve 2022’nin kuzey yarımküre kışlarında kar gördü. Bu son olay, kum zirvelerini ince beyaz bir örtüyle kaplayan yavaşça bir tozlanmaydı, halbuki mesela 2018’de yüksek kesitlere 30 cm’ye kadar kar yağdı. Atlas Dağları’nda, sıklıkla makine üretimi kar içerse de, birkaç kayak merkezi bulunur ve deliller burada nispeten sık bir biçimde kar yağdığını gösteriyor.
Sahra’da kar yağışının artıp artmadığı konusunda ise çabucak hemen kesin bir karşılığımız yok. Kesin bir yanıta sahip olmamamızın niçini kısmen geçmiş olaylar konusunda data eksiliğinden, kısmen de iklim modelleme uğraşlarının düşük nüfusa sahip Sahra’ya odaklanmamasından kaynaklanıyor.
Sahra’nın kıymetli bir özelliği, büyüklüğü (9 milyon km2) ve uzaklığıdır. Bu, yağış ve kar yağışının vakit içindemasını, ölçüsünü ve dağılımını haritalamak için artık saha gözlemlerinden fazla uydu uzaktan algılama hallerinin kullanıldığı manasına geliyor. Fakat bu sırf son birkaç on yıl için geçerli: 1970’lerde uydu kayıtlarının kullanılmaya başlamasından evvel kar yağışı kalıplarına dair epey az bilgi bulunuyor. Yani Sahra kar yağışı tarihî olarak düşündüğümüzden daha yaygın olabilir.
Lakin global olarak bakıldığında, iklim değişikliği çabucak hemen öngörülemeyen hava modellerine de yol açıyor. Bu değişiklikler Sahra’da, daha nemli Sahel kıyısı boyunca ve Atlantik ve Akdeniz kıyıları boyunca artan yağış değişkenliği manasına gelebilir.
Dağlardaki daha soğuk şartlar devam ederse, kar olaylarının devam etmesi mümkün gözüküyor ve vakit içindema ve ölçü açısından daha değişken hale gelecek üzere görünüyor.
Kar yağışı kalıpları bilinmeyen olsa da, Sahra’nın iklim değişikliği altında karşılaştığı ana zorluk bu değil. Dağların kara tarafının daha kuru olacağı ve Sahra’nın merkezinin kuru kalacağı ve daha da sıcak olacağı iddia ediliyor. Yeraltı suyu akiferlerinin (sutaşır – yeraltı su tabakası) artan kuruluk ve sürdürülemez biçimde pompalanması ve kirlenmesi, tarım ve büyüyen kentler için daha az su bulunması manasına geliyor.
Son senelerda Sahra’nın kendisi de güney Sahel’in daha kuru hale gelmesi ve çöle dönüşmesi niçiniyle büyüyor ve bu durumun önümüzdeki senelerda da devam etmesi beklenen görülüyor…
Karın oluşması için iki besbelli hava özelliği gerekli: Soğuk ve nemli hava. Karın varlığı, atmosferdeki hava sirkülasyonu ile karın üzerine düştüğü kara yüzeyinin tabiatının özel bir birleşimini yansıtıyor.
Sahra’da çoklukla devasa yükseklikte sıcaklıklar (50°C’den çok) yaşansa da, çıplak arazi yüzeyi ve bulutsuz gökyüzü niçiniyle bilhassa geceleri hayli düşük sıcaklıklar da yaşanıyor. Örneğin Ocak 2005 tarihinde kuzey yarımkürede kış mevsimi sırasında Cezayir’de -14°C’lik bir soğuk kaydedildi.
Sahra, dünyanın en büyük sıcak çölü. Kuzey Afrika’da 11 ülkeyi kapsıyor: Cezayir, Çad, Mısır, Libya, Mali, Moritanya, Fas, Nijer, Batı Sahra, Sudan ve Tunus. Batıda Atlantik Okyanusu, doğuda Kızıldeniz, kuzeyde Akdeniz ve güneyde Sahel bozkırı ile çevrili.
Kış hava sirkülasyon modelleri serin ve nemli havayı Atlantik ve Akdeniz’den kuzey Sahra’ya gerçek çeker. Bu, bu mevsimde Sahra saçakları boyunca daha yüksek kış yağışlarına yol açar.
Fas ve Cezayir’deki Atlas Dağları üzere daha yüksek yerlerde, yükselen hava soğuyabilir, ağırlaşabilir ve hava gereğince soğuksa, nem donarak kar kristalleri ve akabinde bir kar örtüsü oluşturabilir. Arazi yüzeyi de soğuksa, kar kalıcı olabilir ve çabucak erimez. Bu hava şartları altında ve bu dağlık bölgelerde, Sahra’da kimi vakit kar görülebilir.
Sahra’nın merkezi çok kuraktır ve yılda 100 mm’den daha az yağış alır, fakat bununla birlikte dört tarafında da su kütleleri vardır. Atlantik Okyanusu, Akdeniz ve Hint Okyanusu’ndan bölgeye kış aylarında kuzey Sahra’da düşük basınçlı siklonlar, yaz aylarında ise güney Sahra’da muson yağmurları ile ıslak hava gelir. Bu niçinle çölün etrafı, merkezinden daha ıslaktır. Bu, çölün etrafında kar oluşma mümkünlüğünün daha yüksek olduğu manasına gelir.
Atlas Dağları, Atlantik’e yakınlıkları ve yükseltileri niçiniyle bilhassa bir kar kapanı misyonu görür. Cezayir’in Aïn Séfra kasabası 1979, 2016, 2017, 2018, 2021 ve 2022’nin kuzey yarımküre kışlarında kar gördü. Bu son olay, kum zirvelerini ince beyaz bir örtüyle kaplayan yavaşça bir tozlanmaydı, halbuki mesela 2018’de yüksek kesitlere 30 cm’ye kadar kar yağdı. Atlas Dağları’nda, sıklıkla makine üretimi kar içerse de, birkaç kayak merkezi bulunur ve deliller burada nispeten sık bir biçimde kar yağdığını gösteriyor.
Sahra’da kar yağışının artıp artmadığı konusunda ise çabucak hemen kesin bir karşılığımız yok. Kesin bir yanıta sahip olmamamızın niçini kısmen geçmiş olaylar konusunda data eksiliğinden, kısmen de iklim modelleme uğraşlarının düşük nüfusa sahip Sahra’ya odaklanmamasından kaynaklanıyor.
Sahra’nın kıymetli bir özelliği, büyüklüğü (9 milyon km2) ve uzaklığıdır. Bu, yağış ve kar yağışının vakit içindemasını, ölçüsünü ve dağılımını haritalamak için artık saha gözlemlerinden fazla uydu uzaktan algılama hallerinin kullanıldığı manasına geliyor. Fakat bu sırf son birkaç on yıl için geçerli: 1970’lerde uydu kayıtlarının kullanılmaya başlamasından evvel kar yağışı kalıplarına dair epey az bilgi bulunuyor. Yani Sahra kar yağışı tarihî olarak düşündüğümüzden daha yaygın olabilir.
Lakin global olarak bakıldığında, iklim değişikliği çabucak hemen öngörülemeyen hava modellerine de yol açıyor. Bu değişiklikler Sahra’da, daha nemli Sahel kıyısı boyunca ve Atlantik ve Akdeniz kıyıları boyunca artan yağış değişkenliği manasına gelebilir.
Dağlardaki daha soğuk şartlar devam ederse, kar olaylarının devam etmesi mümkün gözüküyor ve vakit içindema ve ölçü açısından daha değişken hale gelecek üzere görünüyor.
Kar yağışı kalıpları bilinmeyen olsa da, Sahra’nın iklim değişikliği altında karşılaştığı ana zorluk bu değil. Dağların kara tarafının daha kuru olacağı ve Sahra’nın merkezinin kuru kalacağı ve daha da sıcak olacağı iddia ediliyor. Yeraltı suyu akiferlerinin (sutaşır – yeraltı su tabakası) artan kuruluk ve sürdürülemez biçimde pompalanması ve kirlenmesi, tarım ve büyüyen kentler için daha az su bulunması manasına geliyor.
Son senelerda Sahra’nın kendisi de güney Sahel’in daha kuru hale gelmesi ve çöle dönüşmesi niçiniyle büyüyor ve bu durumun önümüzdeki senelerda da devam etmesi beklenen görülüyor…