celikci
New member
İmkansız bulunmasına karşın, tıpkı durumu daha evvel yaşadığınıza dair garip bir his yaşadınız mı? Öteki bir deyişle, kimi vakit daha evvel olmuş bir şeyi bir daha yaşıyormuşsunuz üzere hissettiniz mi? Déjà vu olarak bilinen bu fenomen, hayli uzun bir süre filozofları, nörologları ve muharrirleri şaşırttı. Pekala, “Ben bunu daha evvel hayatıştım” dedirten Dejavu nedir? yol açar? bir arada bakalım…
Dejavu Nedir?
Öncelikle Dejavu nedir? Dejavu Fransızca ‘déjà vu’dan Türkçe’ye geçmiş bir terim. Türkçe’deki manası “Bir yeri daha evvel görmüş olma yahut bir olayı daha evvel hayatış olma duygusu” durumudur. Déjà Vu, sözün Fransızca’da “aslına bakarsan görüldü” manasına gelir. Bu, bir şeyi aslına bakarsan görmüş olma duygusudur. Bir şeyi yaşamadığınızı bilseniz bile, aslına bakarsanız hayatış olduğunuza dair gizemli bir hissi anlatır. Örneğin bir kenti birinci kere geziyorsunuz; fakat geçtiğiniz yoldan daha evvel yürümüş üzere hissediyorsunuz. Bu fenomen dejavu olarak isimlendiriliyor.
Dejavu araştırılması ve incelenmesi kolay olan bir fenomen olmadı. Zira büyük sıklıkla kestirim edilemeyen bir vakitte ve altta yatan rastgele bir sıhhat sorunu olmayan insanlarda da gorebilir. Ve bu his epey süratli ve çabuk bitme eğilimindedir. Bugün uzmanlar dejavunun birkaç farklı sebebi olduğunu söylüyor ve bu mümkün niçinlerin birçok bir biçimde hafızayla ilgili.
İlk Dejavu Teorileri
1800’lerin sonundan itibaren, Fransızca’da “esasen görüldü” manasına gelen déjà vu’ya neyin niye olabileceğine dair biroldukça teori ortaya çıkmaya başladı. Beşerler bunun zihinsel fonksiyon bozukluğundan ya da tahminen bir tıp beyin sorunundan kaynaklandığını düşündüler. Ya da tahminen insan hafızasının olağan işleyişinde süreksiz bir durumdu. Lakin husus hayli yakın vakte kadar bilim alanına ulaşmadı.
Paranormalden bilimsele geçiş
Bu bin yılın başlarında, Alan Brown isimli bir bilim insanı, araştırmacıların o ana kadar déjà vu hakkında yazdıkları her şeyi gözden geçirmeye karar verdi. Bulabildiği şeylerin birden fazla, doğaüstü şeylerle – geçmiş hayatlar yahut psişik yetenekler üzere – ilgili olan paranormal bir tada sahipti. Fakat hem de bayağı insanları déja vu tecrübeleri hakkında araştıran araştırmalar da buldu. Brown, tüm bu makalelerden déjà vu fenomeni hakkında birtakım temel bulgular toplayabildi.
Örneğin Brown, insanların kabaca üçte ikisinin hayatlarının bir noktasında déjà vu yaşadığını belirledi. Déjà vu’nun en yaygın tetikleyicisinin bir sahne yahut yer olduğunu ve bir daha sonraki en yaygın tetikleyicinin bir konuşma olduğunu belirledi. Ayrıyeten, déjà vu ile beyindeki kimi nöbet cinsleri içinde mümkün bir bağa dair tıbbi literatürde ipuçları da buldu.
Brown’ın incelemesi, déjà vu konusunu daha ana akım bilim alanına getirdi, zira hem biliş üzerine çalışan bilim insanlarının okuma eğiliminde olduğu bilimsel bir mecmuada tıpkı vakitte bilim beşerlerine yönelik bir kitapta yer aldı. Çalışmaları, bilim insanlarının déjà vu’yu araştırmak için deneyler yapmaları için bir katalizör vazifesi gördü.
Psikoloji laboratuvarında déjà vu testi
Colorado Eyalet Üniversitesi’nden Bilişsel Psikoloji Profesörü Anne Cleary, araştırma takımı ile birlikte, Brown’ın çalışmasından yola çıkarak muhtemel dejavu sistemleri hakkındaki hipotezleri test etmeyi amaçlayan deneyler yapmaya başladı. Mevcut bir sahne ile hafızanızdaki hatırlamadığınız bir sahne içinde uzamsal bir benzerlik olduğunda dejanun olabileceğini öne süren yüzyıla yakın bir hipotezi araştırdılar. Psikologlar buna Gestalt aşinalık hipotezi ismini veriyor.
Örneğin, hasta bir dostunuzı ziyarete giderken bir hastane ünitesindeki bakım istasyonunun yanından geçtiğinizi hayal edin. Daha evvel bu hastaneye hiç gitmemiş olsanız da, sahip olduğunuz bir hisle bunu daha evvel yaşadığınızı zannedersiniz. Bu dejavu tecrübesinin altında yatan niye, mobilyaların ve yer ortasındaki makul objelerin yerleşimi de dahil olmak üzere sahne nizamının, geçmişte deneyimlediğiniz farklı bir sahne ile tıpkı tertibe sahip olması olabilir.
Belki de bakım istasyonunun yerleşimi – mobilyalar, tezgahtaki eşyalar, koridorun köşelerine bağlanma formu – bir koridordaki tabelalara ve mobilyalara bakılırsa bir dizi karşılama masasının nasıl düzenlendiğiyle birebirdir.
Dejavu yol açar?
Bu fikri laboratuvarda araştırmak için Cleary ve takımı insanları sahnelere yerleştirmek için sanal gerçeklik kullandı. bu türlü, insanların kendilerini ortasında buldukları ortamları manipüle edebildiler; kimi sahneler tıpkı mekansal nizamı paylaşırken, kimileri farklıydı. İddia edildiği üzere dejavunun beşerler daha evvel izledikleri lakin hatırlamadıkları bir sahneyle tıpkı mekansal öğe nizamını içeren bir sahnede olduklarında meydana gelme mümkünlüğü daha yüksekti.
Bu araştırma, dejavuya katkıda bulunan bir faktörün, yeni bir sahnenin, o anda şuurlu olarak akla gelmeyen bellekteki bir sahneye uzamsal benzerliği olabileceğini tez ediyor. Lakin bu, dejavunun tek niçininin uzamsal benzerlik olduğu manasına gelmiyor. Büyük olasılıkla, bir sahneyi yahut durumu tanıdık hissettiren şeye birfazlaca faktör katkıda bulunabilir. Lakin en azından, bu gizemli fenomende rol oynayan kıymetli etkenlerden birini artık biliyoruz.
Dejavu Nedir?
Öncelikle Dejavu nedir? Dejavu Fransızca ‘déjà vu’dan Türkçe’ye geçmiş bir terim. Türkçe’deki manası “Bir yeri daha evvel görmüş olma yahut bir olayı daha evvel hayatış olma duygusu” durumudur. Déjà Vu, sözün Fransızca’da “aslına bakarsan görüldü” manasına gelir. Bu, bir şeyi aslına bakarsan görmüş olma duygusudur. Bir şeyi yaşamadığınızı bilseniz bile, aslına bakarsanız hayatış olduğunuza dair gizemli bir hissi anlatır. Örneğin bir kenti birinci kere geziyorsunuz; fakat geçtiğiniz yoldan daha evvel yürümüş üzere hissediyorsunuz. Bu fenomen dejavu olarak isimlendiriliyor.
Dejavu araştırılması ve incelenmesi kolay olan bir fenomen olmadı. Zira büyük sıklıkla kestirim edilemeyen bir vakitte ve altta yatan rastgele bir sıhhat sorunu olmayan insanlarda da gorebilir. Ve bu his epey süratli ve çabuk bitme eğilimindedir. Bugün uzmanlar dejavunun birkaç farklı sebebi olduğunu söylüyor ve bu mümkün niçinlerin birçok bir biçimde hafızayla ilgili.
İlk Dejavu Teorileri
1800’lerin sonundan itibaren, Fransızca’da “esasen görüldü” manasına gelen déjà vu’ya neyin niye olabileceğine dair biroldukça teori ortaya çıkmaya başladı. Beşerler bunun zihinsel fonksiyon bozukluğundan ya da tahminen bir tıp beyin sorunundan kaynaklandığını düşündüler. Ya da tahminen insan hafızasının olağan işleyişinde süreksiz bir durumdu. Lakin husus hayli yakın vakte kadar bilim alanına ulaşmadı.
Paranormalden bilimsele geçiş
Bu bin yılın başlarında, Alan Brown isimli bir bilim insanı, araştırmacıların o ana kadar déjà vu hakkında yazdıkları her şeyi gözden geçirmeye karar verdi. Bulabildiği şeylerin birden fazla, doğaüstü şeylerle – geçmiş hayatlar yahut psişik yetenekler üzere – ilgili olan paranormal bir tada sahipti. Fakat hem de bayağı insanları déja vu tecrübeleri hakkında araştıran araştırmalar da buldu. Brown, tüm bu makalelerden déjà vu fenomeni hakkında birtakım temel bulgular toplayabildi.
Örneğin Brown, insanların kabaca üçte ikisinin hayatlarının bir noktasında déjà vu yaşadığını belirledi. Déjà vu’nun en yaygın tetikleyicisinin bir sahne yahut yer olduğunu ve bir daha sonraki en yaygın tetikleyicinin bir konuşma olduğunu belirledi. Ayrıyeten, déjà vu ile beyindeki kimi nöbet cinsleri içinde mümkün bir bağa dair tıbbi literatürde ipuçları da buldu.
Brown’ın incelemesi, déjà vu konusunu daha ana akım bilim alanına getirdi, zira hem biliş üzerine çalışan bilim insanlarının okuma eğiliminde olduğu bilimsel bir mecmuada tıpkı vakitte bilim beşerlerine yönelik bir kitapta yer aldı. Çalışmaları, bilim insanlarının déjà vu’yu araştırmak için deneyler yapmaları için bir katalizör vazifesi gördü.
Psikoloji laboratuvarında déjà vu testi
Colorado Eyalet Üniversitesi’nden Bilişsel Psikoloji Profesörü Anne Cleary, araştırma takımı ile birlikte, Brown’ın çalışmasından yola çıkarak muhtemel dejavu sistemleri hakkındaki hipotezleri test etmeyi amaçlayan deneyler yapmaya başladı. Mevcut bir sahne ile hafızanızdaki hatırlamadığınız bir sahne içinde uzamsal bir benzerlik olduğunda dejanun olabileceğini öne süren yüzyıla yakın bir hipotezi araştırdılar. Psikologlar buna Gestalt aşinalık hipotezi ismini veriyor.
Örneğin, hasta bir dostunuzı ziyarete giderken bir hastane ünitesindeki bakım istasyonunun yanından geçtiğinizi hayal edin. Daha evvel bu hastaneye hiç gitmemiş olsanız da, sahip olduğunuz bir hisle bunu daha evvel yaşadığınızı zannedersiniz. Bu dejavu tecrübesinin altında yatan niye, mobilyaların ve yer ortasındaki makul objelerin yerleşimi de dahil olmak üzere sahne nizamının, geçmişte deneyimlediğiniz farklı bir sahne ile tıpkı tertibe sahip olması olabilir.
Belki de bakım istasyonunun yerleşimi – mobilyalar, tezgahtaki eşyalar, koridorun köşelerine bağlanma formu – bir koridordaki tabelalara ve mobilyalara bakılırsa bir dizi karşılama masasının nasıl düzenlendiğiyle birebirdir.
Dejavu yol açar?
Bu fikri laboratuvarda araştırmak için Cleary ve takımı insanları sahnelere yerleştirmek için sanal gerçeklik kullandı. bu türlü, insanların kendilerini ortasında buldukları ortamları manipüle edebildiler; kimi sahneler tıpkı mekansal nizamı paylaşırken, kimileri farklıydı. İddia edildiği üzere dejavunun beşerler daha evvel izledikleri lakin hatırlamadıkları bir sahneyle tıpkı mekansal öğe nizamını içeren bir sahnede olduklarında meydana gelme mümkünlüğü daha yüksekti.
Bu araştırma, dejavuya katkıda bulunan bir faktörün, yeni bir sahnenin, o anda şuurlu olarak akla gelmeyen bellekteki bir sahneye uzamsal benzerliği olabileceğini tez ediyor. Lakin bu, dejavunun tek niçininin uzamsal benzerlik olduğu manasına gelmiyor. Büyük olasılıkla, bir sahneyi yahut durumu tanıdık hissettiren şeye birfazlaca faktör katkıda bulunabilir. Lakin en azından, bu gizemli fenomende rol oynayan kıymetli etkenlerden birini artık biliyoruz.