celikci
New member
İmkansız bulunmasına karşın, tıpkı durumu daha evvel yaşadığınıza dair garip bir his yaşadınız mı? Diğer bir deyişle, kimi vakit daha evvel olmuş bir şeyi bir daha yaşıyormuşsunuz üzere hissettiniz mi? Déjà vu olarak bilinen bu fenomen, epeyce uzun bir süre filozofları, nörologları ve müellifleri şaşırttı.
1800’lerin sonundan itibaren, Fransızca’da “aslına bakarsanız görüldü” manasına gelen déjà vu’ya neyin niye olabileceğine dair biroldukça teori ortaya çıkmaya başladı. Beşerler bunun zihinsel fonksiyon bozukluğundan ya da tahminen bir cins beyin sorunundan kaynaklandığını düşündüler. Ya da tahminen insan hafızasının olağan işleyişinde süreksiz bir durumdu. Fakat husus epey yakın vakte kadar bilim alanına ulaşmadı.
Paranormalden bilimsele geçiş
Bu bin yılın başlarında, Alan Brown isimli bir bilim insanı, araştırmacıların o ana kadar déjà vu hakkında yazdıkları her şeyi gözden geçirmeye karar verdi. Bulabildiği şeylerin birçok, doğaüstü şeylerle – geçmiş ömürler yahut psişik yetenekler üzere – ilgili olan paranormal bir tada sahipti. Ancak bununla birlikte bayağı insanları déja vu tecrübeleri hakkında araştıran araştırmalar da buldu. Brown, tüm bu makalelerden déjà vu fenomeni hakkında kimi temel bulgular toplayabildi.
Örneğin Brown, insanların kabaca üçte ikisinin hayatlarının bir noktasında déjà vu yaşadığını belirledi. Déjà vu’nun en yaygın tetikleyicisinin bir sahne yahut yer olduğunu ve bir daha sonraki en yaygın tetikleyicinin bir konuşma olduğunu belirledi. Ayrıyeten, déjà vu ile beyindeki kimi nöbet cinsleri içinde mümkün bir alakaya dair tıbbi literatürde ipuçları da buldu.
Brown’ın incelemesi, déjà vu konusunu daha ana akım bilim alanına getirdi, zira hem biliş üzerine çalışan bilim insanlarının okuma eğiliminde olduğu bilimsel bir mecmuada tıpkı vakitte bilim beşerlerine yönelik bir kitapta yer aldı. Çalışmaları, bilim insanlarının déjà vu’yu araştırmak için deneyler yapmaları için bir katalizör bakılırsavi gördü.
Psikoloji laboratuvarında déjà vu testi
Colorado Eyalet Üniversitesi’nden Bilişsel Psikoloji Profesörü Anne Cleary, araştırma grubu ile birlikte, Brown’ın çalışmasından yola çıkarak mümkün déjà vu düzenekleri hakkındaki hipotezleri test etmeyi amaçlayan deneyler yapmaya başladı. Mevcut bir sahne ile hafızanızdaki hatırlamadığınız bir sahne içinde uzamsal bir benzerlik olduğunda déjà vu’nun olabileceğini öne süren yüzyıla yakın bir hipotezi araştırdılar. Psikologlar buna Gestalt aşinalık hipotezi ismini veriyor.
Örneğin, hasta bir dostunuzı ziyarete giderken bir hastane ünitesindeki bakım istasyonunun yanından geçtiğinizi hayal edin. Daha evvel bu hastaneye hiç gitmemiş olsanız da, sahip olduğunuz bir hisle bunu daha evvel yaşadığınızı zannedersiniz. Bu déjà vu tecrübesinin altında yatan niye, mobilyaların ve yer ortasındaki makul objelerin yerleşimi de dahil olmak üzere sahne nizamının, geçmişte deneyimlediğiniz farklı bir sahne ile tıpkı sisteme sahip olması olabilir.
Belki de bakım istasyonunun yerleşimi – mobilyalar, tezgahtaki eşyalar, koridorun köşelerine bağlanma formu – bir koridordaki tabelalara ve mobilyalara göre bir dizi karşılama masasının nasıl düzenlendiğiyle birebirdir.
Bu fikri laboratuvarda araştırmak için Cleary ve grubu insanları sahnelere yerleştirmek için sanal gerçeklik kullandı. bu türlü, insanların kendilerini ortasında buldukları ortamları manipüle edebildiler; birtakım sahneler birebir mekansal nizamı paylaşırken, kimileri farklıydı. Kestirim edildiği üzere, déjà vu’nun, beşerler daha evvel izledikleri lakin hatırlamadıkları bir sahneyle birebir mekansal öğe nizamını içeren bir sahnede olduklarında meydana gelme mümkünlüğü daha yüksekti.
Bu araştırma, déjà vu’ya katkıda bulunan bir faktörün, yeni bir sahnenin, o anda şuurlu olarak akla gelmeyen bellekteki bir sahneye uzamsal benzerliği olabileceğini sav ediyor. Lakin bu, déjà vu’nun tek niçininin uzamsal benzerlik olduğu manasına gelmiyor. Büyük olasılıkla, bir sahneyi yahut durumu tanıdık hissettiren şeye biroldukça faktör katkıda bulunabilir. Lakin en azından, bu gizemli fenomende rol oynayan değerli etkenlerden birini artık biliyoruz.
1800’lerin sonundan itibaren, Fransızca’da “aslına bakarsanız görüldü” manasına gelen déjà vu’ya neyin niye olabileceğine dair biroldukça teori ortaya çıkmaya başladı. Beşerler bunun zihinsel fonksiyon bozukluğundan ya da tahminen bir cins beyin sorunundan kaynaklandığını düşündüler. Ya da tahminen insan hafızasının olağan işleyişinde süreksiz bir durumdu. Fakat husus epey yakın vakte kadar bilim alanına ulaşmadı.
Paranormalden bilimsele geçiş
Bu bin yılın başlarında, Alan Brown isimli bir bilim insanı, araştırmacıların o ana kadar déjà vu hakkında yazdıkları her şeyi gözden geçirmeye karar verdi. Bulabildiği şeylerin birçok, doğaüstü şeylerle – geçmiş ömürler yahut psişik yetenekler üzere – ilgili olan paranormal bir tada sahipti. Ancak bununla birlikte bayağı insanları déja vu tecrübeleri hakkında araştıran araştırmalar da buldu. Brown, tüm bu makalelerden déjà vu fenomeni hakkında kimi temel bulgular toplayabildi.
Örneğin Brown, insanların kabaca üçte ikisinin hayatlarının bir noktasında déjà vu yaşadığını belirledi. Déjà vu’nun en yaygın tetikleyicisinin bir sahne yahut yer olduğunu ve bir daha sonraki en yaygın tetikleyicinin bir konuşma olduğunu belirledi. Ayrıyeten, déjà vu ile beyindeki kimi nöbet cinsleri içinde mümkün bir alakaya dair tıbbi literatürde ipuçları da buldu.
Brown’ın incelemesi, déjà vu konusunu daha ana akım bilim alanına getirdi, zira hem biliş üzerine çalışan bilim insanlarının okuma eğiliminde olduğu bilimsel bir mecmuada tıpkı vakitte bilim beşerlerine yönelik bir kitapta yer aldı. Çalışmaları, bilim insanlarının déjà vu’yu araştırmak için deneyler yapmaları için bir katalizör bakılırsavi gördü.
Psikoloji laboratuvarında déjà vu testi
Colorado Eyalet Üniversitesi’nden Bilişsel Psikoloji Profesörü Anne Cleary, araştırma grubu ile birlikte, Brown’ın çalışmasından yola çıkarak mümkün déjà vu düzenekleri hakkındaki hipotezleri test etmeyi amaçlayan deneyler yapmaya başladı. Mevcut bir sahne ile hafızanızdaki hatırlamadığınız bir sahne içinde uzamsal bir benzerlik olduğunda déjà vu’nun olabileceğini öne süren yüzyıla yakın bir hipotezi araştırdılar. Psikologlar buna Gestalt aşinalık hipotezi ismini veriyor.
Örneğin, hasta bir dostunuzı ziyarete giderken bir hastane ünitesindeki bakım istasyonunun yanından geçtiğinizi hayal edin. Daha evvel bu hastaneye hiç gitmemiş olsanız da, sahip olduğunuz bir hisle bunu daha evvel yaşadığınızı zannedersiniz. Bu déjà vu tecrübesinin altında yatan niye, mobilyaların ve yer ortasındaki makul objelerin yerleşimi de dahil olmak üzere sahne nizamının, geçmişte deneyimlediğiniz farklı bir sahne ile tıpkı sisteme sahip olması olabilir.
Belki de bakım istasyonunun yerleşimi – mobilyalar, tezgahtaki eşyalar, koridorun köşelerine bağlanma formu – bir koridordaki tabelalara ve mobilyalara göre bir dizi karşılama masasının nasıl düzenlendiğiyle birebirdir.
Bu fikri laboratuvarda araştırmak için Cleary ve grubu insanları sahnelere yerleştirmek için sanal gerçeklik kullandı. bu türlü, insanların kendilerini ortasında buldukları ortamları manipüle edebildiler; birtakım sahneler birebir mekansal nizamı paylaşırken, kimileri farklıydı. Kestirim edildiği üzere, déjà vu’nun, beşerler daha evvel izledikleri lakin hatırlamadıkları bir sahneyle birebir mekansal öğe nizamını içeren bir sahnede olduklarında meydana gelme mümkünlüğü daha yüksekti.
Bu araştırma, déjà vu’ya katkıda bulunan bir faktörün, yeni bir sahnenin, o anda şuurlu olarak akla gelmeyen bellekteki bir sahneye uzamsal benzerliği olabileceğini sav ediyor. Lakin bu, déjà vu’nun tek niçininin uzamsal benzerlik olduğu manasına gelmiyor. Büyük olasılıkla, bir sahneyi yahut durumu tanıdık hissettiren şeye biroldukça faktör katkıda bulunabilir. Lakin en azından, bu gizemli fenomende rol oynayan değerli etkenlerden birini artık biliyoruz.