bencede
New member
Bu sütunda gördüğünüz denklem, bugün dünya iktisadının yüzde 60’ını oluşturan eser ve hizmetleri yaratan denklem.
Onu “Schrödinger’in Dalga Fonksiyonu” ismiyle biliyoruz lakin hiç birimiz (Erwin Schrödinger’in kendisi dahil) bu denklemin tam olarak ne manaya geldiğini, hatta gerçekte bir mana tabir edip etmediğini bilmiyoruz.
Denklem, bir yanıyla son derece sıradan bir mümkünlük dağılımı denklemi. Mekanik bir şeyden kelam ediyor. aslına bakarsanız o yüzden bir epey fizikçi, “Kuantum fiziği” demiyor, “Kuantum mekaniği” diyor.
Denklem bize atomun ortasındaki parçacıkların, mesela elektronun o an bulunduğu beklenen yerleri söylüyor. Denklemin ürettiği sonuçları vakit serisi halinde görmek de mümkün; bu an, bir an daha sonra, üç an daha sonra, sekiz an daha sonra elektronun nerede olduğunu daima kestirim ediyor.
Pekala denklemin yaptığı iddialar tutuyor mu?
Bu soruya “Çoğu zaman” diye karşılık vermek lazım; zira bu bir mümkünlük hesabı ve ismi üzerinde bize olasılıkları söylüyor, katılıkları değil.
Lakin bu olasılıkları biliyor olmak ve birçok vakit elektronun tam olarak nerede bulunduğunu varsayım edebiliyor olmak bile bize devasa yarı iletken teknolojisi iktisadını yaratmaya yetti.
Yalnızca yarı iletkenler de değil, gündelik hayatta kullandığımız bir fazlaca değişen teknolojinin art planında bu denklem var.
Her ne kadar bu denklem son 100 yıldır bizim işimizi görüyorsa da, bir büyük sorun var. Doğayı anlamaya ve onun çalışma kurallarını bulmaya çalışan fizikçiler katılık istiyorlar, mümkünlük bir yere kadar kâfi. Katılık için elektronu gözlememiz ve onun hareketlerini evvelinde kesin kes bilmemiz lazım. Ancak bilemiyoruz.
niye bilemiyoruz? Bu imkansızlığı bize evvel bir teorik fizikçi, Werner Heisenberg söylemiş oldu, elektronun birebir anda hem suratını hem bulunduğu yeri bilemeyeceğimizi, birinden birini seçmek zorunda olduğumuzu meşhur “belirsizlik ilkesi” ile ortaya koydu. Yani, elektronu bu an için gözlesek bile, bir an daha sonraki yerini bilemeyecektik; onun suratını saptasak bu defa yerini bilemeyecektik.
Bu imkansızlık, tabiatın getirdiği kısıtlardan doğuyor.
Biz beşerler birbirimizi, koca gezegenleri, hatta “görünmez” sayılan kendi iç organlarımız dahil bir epeyce şeyi gözleyebiliyoruz fakat sıra atomu oluşturan parçacıklara gelince bir mahzurla karşılaşıyoruz. “Gözlem” dediğimiz aksiyon, ister şahsen insan tarafınca yapılsın ister bir makine, karşılıklı bir etkileşim gerektiriyor.
Gezegenleri gözlemliyoruz, zira onlara çarpan ve geri dönen elektromanyetik ışınımu (ışık) gözlüyoruz. Gözlediğimiz cisme çarpıp bize geri yansıyan ışık o cismin durumunu bozmuyor yahut bozsa bile bu kadar bozulmayla yönetim edebiliriz.
meğer atom altı parçacık kelam konusu olduğunda, onlarla etkileşime giren her şey parçacıkların durumunu bozuyor; zira müşahede aracı olarak kullandığımız (örneğin) foton ile elektron benzeri büyüklüklerde.
Schrödinger’in denklemi, tek bir elektronu iddia etmekte o kadar başarılı olmayabiliyor lakin diyelim 100, diyelim 1 milyon elektron kelam konusu olduğunda denklemin bize sunduğu mümkünlük hesabı manalı hale geliyor, manalı ve sonuç alan kestirimlerimiz oluyor.
Schrödinger denkleminin esas sorunu şu: Biz elektronun yerini gözlemezken denklem kusursuz çalışıyor lakin müşahede yapmaya kalktığımızda denklemin bize söylemiş olduği başka bütün olasılıklar “çöküyor” yani o anda ortadan kalkıyor. Bu da matematiksel ve felsefi bir çelişki yaratıyor.
Kuantum fiziğiyle ilgili bugüne kadar sağdan soldan duyduğunuz bütün tuhaflıklar işte bu denklemin “çöküşü”nden kaynaklanıyor. Denklem şayet bize “gerçeği” söylüyorsa, çöken şey ne? Denklemi çökerten “gözlem” ve gözlemci” ne? Biz bir şeye bakıyor diye mi o şey ortaya çıkıyor?
Albert Einstein bu tartışmalara hayli kızıyordu, “Ne yani” dedi bir seferinde, “Siz ona bakmıyorken Ay’ın orada olmadığına mı inanıyorsunuz?”
Schrödinger denkleminin tıpkı anda hem acayip işe yaraması birebir vakitte biz müşahede yaptığımızda denklemin içerdiği öbür “muhtemel gerçek”lerin hepsinin birden yok olması, “fiziki gerçek” ismi verilen şeyin bile tartışılmasına niye oldu.
Ancak alışılmış denklemin getirdiği bu çelişkiler yahut meseleler daha birinci günden beri biliniyor.
“Kuantumun babası” diyebileceğimiz büyük fizikçi Niels Bohr ve onun etrafına toplanan bir küme fizikçi, bu sorunu “Kopenhag yorumları” ismi verilen yorumlarla aşmak istediler. Bohr, sıradançe “İki fizik var” diyordu, “Bir kuantum fiziği bir de klasik fizik. Bu iki fizik birbirinin tamamlayıcısı.”
Bohr ve arkadaşlarının sesleri o kadar yüksek sesle çıkıyordu ki, uzun mühlet öteki türlü yorum yapmak isteyenler neredeyse mesleklerinden oldu. Fakat 50’li senelerdan itibaren Kopenhag yorumu yerine geçebilecek öteki yorumlar yapılmaya başlandı.
İlginizi çektiyse bu mevzuya devam edeceğim.
Onu “Schrödinger’in Dalga Fonksiyonu” ismiyle biliyoruz lakin hiç birimiz (Erwin Schrödinger’in kendisi dahil) bu denklemin tam olarak ne manaya geldiğini, hatta gerçekte bir mana tabir edip etmediğini bilmiyoruz.
Denklem, bir yanıyla son derece sıradan bir mümkünlük dağılımı denklemi. Mekanik bir şeyden kelam ediyor. aslına bakarsanız o yüzden bir epey fizikçi, “Kuantum fiziği” demiyor, “Kuantum mekaniği” diyor.
Denklem bize atomun ortasındaki parçacıkların, mesela elektronun o an bulunduğu beklenen yerleri söylüyor. Denklemin ürettiği sonuçları vakit serisi halinde görmek de mümkün; bu an, bir an daha sonra, üç an daha sonra, sekiz an daha sonra elektronun nerede olduğunu daima kestirim ediyor.
Pekala denklemin yaptığı iddialar tutuyor mu?
Bu soruya “Çoğu zaman” diye karşılık vermek lazım; zira bu bir mümkünlük hesabı ve ismi üzerinde bize olasılıkları söylüyor, katılıkları değil.
Lakin bu olasılıkları biliyor olmak ve birçok vakit elektronun tam olarak nerede bulunduğunu varsayım edebiliyor olmak bile bize devasa yarı iletken teknolojisi iktisadını yaratmaya yetti.
Yalnızca yarı iletkenler de değil, gündelik hayatta kullandığımız bir fazlaca değişen teknolojinin art planında bu denklem var.
Her ne kadar bu denklem son 100 yıldır bizim işimizi görüyorsa da, bir büyük sorun var. Doğayı anlamaya ve onun çalışma kurallarını bulmaya çalışan fizikçiler katılık istiyorlar, mümkünlük bir yere kadar kâfi. Katılık için elektronu gözlememiz ve onun hareketlerini evvelinde kesin kes bilmemiz lazım. Ancak bilemiyoruz.
niye bilemiyoruz? Bu imkansızlığı bize evvel bir teorik fizikçi, Werner Heisenberg söylemiş oldu, elektronun birebir anda hem suratını hem bulunduğu yeri bilemeyeceğimizi, birinden birini seçmek zorunda olduğumuzu meşhur “belirsizlik ilkesi” ile ortaya koydu. Yani, elektronu bu an için gözlesek bile, bir an daha sonraki yerini bilemeyecektik; onun suratını saptasak bu defa yerini bilemeyecektik.
Bu imkansızlık, tabiatın getirdiği kısıtlardan doğuyor.
Biz beşerler birbirimizi, koca gezegenleri, hatta “görünmez” sayılan kendi iç organlarımız dahil bir epeyce şeyi gözleyebiliyoruz fakat sıra atomu oluşturan parçacıklara gelince bir mahzurla karşılaşıyoruz. “Gözlem” dediğimiz aksiyon, ister şahsen insan tarafınca yapılsın ister bir makine, karşılıklı bir etkileşim gerektiriyor.
Gezegenleri gözlemliyoruz, zira onlara çarpan ve geri dönen elektromanyetik ışınımu (ışık) gözlüyoruz. Gözlediğimiz cisme çarpıp bize geri yansıyan ışık o cismin durumunu bozmuyor yahut bozsa bile bu kadar bozulmayla yönetim edebiliriz.
meğer atom altı parçacık kelam konusu olduğunda, onlarla etkileşime giren her şey parçacıkların durumunu bozuyor; zira müşahede aracı olarak kullandığımız (örneğin) foton ile elektron benzeri büyüklüklerde.
Schrödinger’in denklemi, tek bir elektronu iddia etmekte o kadar başarılı olmayabiliyor lakin diyelim 100, diyelim 1 milyon elektron kelam konusu olduğunda denklemin bize sunduğu mümkünlük hesabı manalı hale geliyor, manalı ve sonuç alan kestirimlerimiz oluyor.
Schrödinger denkleminin esas sorunu şu: Biz elektronun yerini gözlemezken denklem kusursuz çalışıyor lakin müşahede yapmaya kalktığımızda denklemin bize söylemiş olduği başka bütün olasılıklar “çöküyor” yani o anda ortadan kalkıyor. Bu da matematiksel ve felsefi bir çelişki yaratıyor.
Kuantum fiziğiyle ilgili bugüne kadar sağdan soldan duyduğunuz bütün tuhaflıklar işte bu denklemin “çöküşü”nden kaynaklanıyor. Denklem şayet bize “gerçeği” söylüyorsa, çöken şey ne? Denklemi çökerten “gözlem” ve gözlemci” ne? Biz bir şeye bakıyor diye mi o şey ortaya çıkıyor?
Albert Einstein bu tartışmalara hayli kızıyordu, “Ne yani” dedi bir seferinde, “Siz ona bakmıyorken Ay’ın orada olmadığına mı inanıyorsunuz?”
Schrödinger denkleminin tıpkı anda hem acayip işe yaraması birebir vakitte biz müşahede yaptığımızda denklemin içerdiği öbür “muhtemel gerçek”lerin hepsinin birden yok olması, “fiziki gerçek” ismi verilen şeyin bile tartışılmasına niye oldu.
Ancak alışılmış denklemin getirdiği bu çelişkiler yahut meseleler daha birinci günden beri biliniyor.
“Kuantumun babası” diyebileceğimiz büyük fizikçi Niels Bohr ve onun etrafına toplanan bir küme fizikçi, bu sorunu “Kopenhag yorumları” ismi verilen yorumlarla aşmak istediler. Bohr, sıradançe “İki fizik var” diyordu, “Bir kuantum fiziği bir de klasik fizik. Bu iki fizik birbirinin tamamlayıcısı.”
Bohr ve arkadaşlarının sesleri o kadar yüksek sesle çıkıyordu ki, uzun mühlet öteki türlü yorum yapmak isteyenler neredeyse mesleklerinden oldu. Fakat 50’li senelerdan itibaren Kopenhag yorumu yerine geçebilecek öteki yorumlar yapılmaya başlandı.
İlginizi çektiyse bu mevzuya devam edeceğim.